March 02, 2009

Alung uh aleeng saam diam?


HMHS 1991

LENTANG a ni hongsuak khia leh Sasankawl a ni tumsuk diaidiai ana mu a, Paldai a kileuh a, Saklamlui, Hailui, Mawnglungkawi, Luipi te a kisil a, Buanlawn taang a kipan hongnung hiauhiau Singngat huihkhii ana diik kha ngei khempeuh te'n, a mualliamta Singngat Vaanglaini te pholhsuah thakna di'n February 21, 2009 in Delhi ah Singngat Meet Masa nuamtak mai kinei hi. A milip a hisaap in mi 150 diing lak ah 100 veel ki paikhawm thei. A paallutna te hazaatna ziak a thumvei mawngmawng haal chimit sawm a a omnung a leeng puuklou hial a ding lailai, hiai khua hih a khomi te'n a iit un a ngaina mahmah uh. Kum tamtak sinna, sepna leh adiak a galbuaina ziak mahmah a khenzaak a a omnung un hiaini in a hong kimukiik khawmnawn thei uhi.

Hunzat dan te avek in i gelh kei diing. Ahi a, standup comedian minthang, chi zezen le, Pa Vanlallian (Lal-a) chiamnuih geen khenkhat taklang cheuh ni.

* Khatvei, Sir Pauzacin (Tompu) in a class pumpi ua, lai theilou unchin, zeep sawm. Lal-a kiang ah chiang vazong dia sawl. Khatpa'n chiang lian, hoih simsim mu na inchin "mahni kizeepna'ng khawng" chi a tangsam kung, akeu, leikha' neekbaang khat va la. Sir pa'n "Hiai in nang hon zeep leng le a dawl di hia! Adang, alet a lian (a khut zaak duaiduai kawm a) va la oh," chia sawl nawn. Chihleh, aman le tin-char sing, lian henhon khat, gik sa pipi a ava puakluut troihtroih leh mi tengteng nui zaak uh. Sir pa'n zeep ngaihna thei nawnlou.
* Pa LC Guite* kha amang a tang-au pa hong au inchin, "Zuau hongpai di ahi," chih ana gen. Aman le baang vang a zuau hongpai di kha ana chaang gu.
* Sanglian' mang a kha Toupa Jesu hongpai inchin Lentang lam apat a, jeep a hongtai suk, leivui khawng khu vengvung.
* Vanlalhngak in amang a thangvan hou gawivui ana ne.
* Sangrual' pa (Rumlian) thuumdan: "Toupa, van a aksi kai hnuar-hnuar zouzai te le nangbawl vek hileh a kilawm a, huaichouh le hilou in, nang hih on hmangaih viau hilechin a kilawm a..."

Hunlui ngaihna in paikhawm te a honzou sim vekmai. Kia genlouh, mun tuamtuam a om athu zakha te bang, a lung uh ana leeng mahmah hi. A hun kizatlai ngei in leh a khonung lam tanpha in, mun tuamtuam ah, Singngat vanglai hun te naaktak a kupkhawm leh suutthak in a om hi. Ke'n leng hiai apan ka ngaihtuahna a hongdawn khia, malai hunnuam te pholhkhiatna ka hon nei diing.

Khosung mun tuamtuam, veng, kimawlna munte, lawmlui te khawng lungsim ah a honglang pah a. Neu apan khankhiatna, inntek leh kineisak tak a ka om gige na Hill Model Skul bang. Khekol tom teeng litlet a, tai belbel lai hunte khawng.


Singngat Vangkhua: Google Earth image

Class B ka hihlai ua khatvei, lai ka theihlouh ziak ua Sir LP'n ka class pumpi ua break lai a kong hon kalhkhum inchin. Lau a kilau. Khenkhat bang tohlet a tawmpawt khawng sawm mawk. Adang te lah nu te ngai a nap puak peerpuur sa a kap. Numei khat in lah eek teh kha laizang inchin, huainung teng hongkai ngam nawnlou. Huaikum mah a YPA Hall hong dia Manipur Governor pu honghoh. Helicopter a tatak muh patna ahihtoh thupi kisa thou ei. A karnawn sung teng bang chu skul a laipuan te ah lenna lem kigelh dim maidan eive.

Neulai a ka sam sathau zat, Keo Karpin leh nisa in a hai, ka buangnai khedap gim bang ka thei mialmial lai hi. Sam, taklam siik a hiatphei pekpak a, ka skul bag (rong eng lampang leh vom hiirhiar, ama a innlem om) leh tuithawl (hiaichu thei zou nawlou) toh ka inngei zek ua ka lawm, Piaklian tawn a skul kuanzeel ka hihdan ka theilai hi.

Ka skul huang uh anuam mahmah a, a khanglam pang ah munkeen khat a om a, huai a loupa tung ah ka kitholh sek uhi. 'Skul mual' bawk liuhleuh tung ah rubber kung nih, a kizawn helhel in a pou ua, a paam ah vicks kung bangzah hiam a pou tei ua, huih in amuut chiang in a liing dialdial uhi. Nipi lai in tua singkung liim ah kitu thei a, phalbi chiang in ahihleh a sak a loupa tung khawng ah nilum ki-awi zeel.

Tuni tan ka theihzoh louh hiai eive. Bangziak a le zun thakkhit chiang a chil a kisiat khum sese? Huai kimawl chia kichi sek - ekslai doslai on da pona leflai - kha bang genna ahi di? Laibu kaal a chalk vui toh utong mei i koihkhawm chia ana khang taktak mah ahi diam?

Lawmlui khenkhat - Lawmlawmsang, Boipingling, Khairang, Pandar, Chinzahoulal, Ginmuanlal, Titiit, Lialian-Muamuan, Piuchok, Papau*, Apong te - hiai ka gelhlai ngei in ameel leh a uniform tanpha uh, lungsim ah a honglang thei hial ka chi.

Ka heutu te lak a ka ngaihnat pen ahihleh Sir HP ahi. Maths a hon hilhkhit chiang in khovel tangthu ngaihnop huai taktak a hon hilhzeel a. "Khisuangpi tung a iitna khitui," bang le hon hilhkha ngei. Khut zep tittet, kam ka heuhou zeen a kingai thei ahi aw. Miss TP le ngaihnat huai lua.

Khatvei, Sir LL in class IV ka hihlai ua, "Bullock cart bang a?" chia Lal (a mintak ka mangngilh ta) a, ameel chu theilaidot leh, dingtou inchin, "Meigiit" chi chat zezen. Hindi theilou te Sir MT'n honzeep hiveh aw. Ka nung ua tu, Thangpi kha akhut taklam na inchin, veilam pen doh di a chihleh taklam dohkha. Naa sa thou ei. Heutupa'n a zeepkhit a, "Hilam (veilam kawk kawm a) doh di ka tihleh hilam (taklam kawkphei) doh kha," men peeipuai kawm a chi. Khatvei tageet lah lawmpa Muanlal in Hindustan exercise bu, a kawmsah te neu chikchik a botkhia inchin, tui toh meeklom khawm nuahnuah a "napkhem lem" bawl a kineih nilouh.

Nipi khawlhun bang a nuamthei peetmah. Paldai a kileuh dia kangtarai a kikhoh suk zarzar, kiiklam chia sawntou traangtraang zeel. A kid lam a kipang kha ahihchia gimhuai thei thou ei. Super laizial, Cheeng 1 a tawn 10 om te bang le kithei kha saam. Mi' lou a ahawiguuk khiinkhian uh, tangmai nip deuhmai, nisa nuai a pet taihtaih bang chu lim thou e. Akhenchiah Khaupi lui lam ah ngakuai khai di bang a kikuan. U Pauli* te'n huan lianpi anei ua, huai ah theigah tuamtuam achiing uhi. Ngaih leh ngaihlouh omlou in TV en in inn dimzeen in ka va tu neihnaih sek ua, nitak chiang bang in, pailam in a thei te uh ka louvak sek zomah uhi. Mangthei lozeen dua! Huailai kha, Chitrahaar, Tipu Sultan, Chandrakanta khawng kithanlai hi zezeen.

Ka Pu John in theipi zong di'n a hon kuanpih vuhvuh sek a, ka na paina sa uh lampi leh gammang, singkung leh luidung te khawng mitkha in a ka muthei mialmial lai hi. A theipi duh le hituanlou, a zon pen nuam sak-a-sak thoh kihi dan eive. Nikhat ka theipi zonlai un, vuah a hongzu a. Luiguam lianlou khat a kipan laam nga (5) tan di khawng a nai, theipi kung ah ka Pu John a tuang a, kei anuai ah ka om hi. Huchihlai tak in, saklam apan huai luiguam zui in guulpi a hong kitholh suk honhon a -- lauhhuai himai. Khatvei lah, lampi lai ah guul ngawngsan khat in posi honna laakkhum maimah. Sawt ka kibei sim uh ka chi.

Kho saklam a om, dakkar khat lam paina, Munpi te seek bang ka va gu mun mahmah uhi. Sava beng dan a kineih in ka kuansek ua, akung a tuang in khat in honsawi a, adang te'n anuai ah ka na tom uhi. Tempawng khawng toh hondelh hun uh om. Huaichia i taina lam ah i seek puakteng tuukkhe gai.

Neulai hun a kigen chia zaw sande skul tellou a bukim zou mahmah lou hiveh aw. Ka heutu khat un ahon etkol dan fuh peetmah himai. "Zanlam Pathianni a sande skul kailou teng ding uah," a honchih chiang a a kailou teng kiding nainai zeel. "Damlouhna ziak a kailou teng tu uah," khit a, "Khualzin ziak a kailou teng tu uah," honchih a ading omlai leh chu mualphouna nasatak tuak uh himai. "Damlou lah hilou, khualzin lah hilou. Video en uh mo?"

Nguuttak, video et kha phuur a kiphuur thei. Kaizalal, Premjit, Thangkhojam chihte a laar deuh ahi uh. Premjit te'n generator neilou unchin mei a mit chiah paingai, a vaak nawn chiah va ki sunzom nawn zeel. Premjit kha Talpak te, chimaile, a ha fuh chiahlou hinchin, khatvei mi khat in "Nuamkei lua, adang suah ua," chidan hiam a achihleh, Premjit hehlua, "Na et utkei leh faw-ro (pawt o)!" chihkhum. Paumuanthang te' a lah mei a mit ngeingei leh, akhat-akhat in, "Paamthang, generator sta-ro (start o)!" chi souhsouh.

SSPP Singngat Block conference chiang in indoor items ah CTS te toh kou skul ka ki-elthei mahmah ua, football leh volleyball ah bang St. Joseph te toh kibeinaak thei himai. Mawltual langkhat lam ah amau, kou a langkhat ah, agaal a kitawng, kikou khum zeek sek. Junior football a pantheihna dia 4.10 inches tan a din saan ngai ahihchia, apeel te'n, a kawng uh gaak ek zel uh. Aniamdeuh na di ua. Field sak ah 'khaam' om hiven, huai ah lei kikhuak kuak keuhkauh inchin, football peek ki en deuhreng. Nitak ann nekkham chiang a lah field lai ah kimawl zoizoi zeel.

Huaichiah, skul a kumtawp chiang a farewell program mahmah eive nuam. Aziing apat a social work. Gate leh skul sung chei chih khawng maw. Mike bang chu ki a kipaakta hilai. Pa Khamsiam*, sappau a a hongpau thhroh-thhroh lai khawng bang, ka nuihchim theihlouh uh hunnuam ahi. Azoh nahtang teh kiphah inchin, huai tung a "Singngat Mehpok" kine zeel.

Hunlui mualliamsa te avek in theikim sipsip kei mahle, mun khenkhat leh thiltung khenkhat chiangtak a i theih kilkel lai om eive maw. Huaite lak ah i kepbit ut tuam leh mangngilh ut bang ana omlai. July 7, 1997 Singngat malam hunnuam te lah zaalmang mai suakta...

Singngat Vanglaini te leh Hausapi Vuum, Tampak zaang, Tuan Gou Road, Singngat Bazaar lai, Bethel-Zion-Station Veng kisuktuahna mun, Maar Vuum, Vungluai Huan leh Leisiatna Nai lim te khawng, tu a khoveel mun tuamtuam a kithehdalh ta Singngat mite' suangtuahna mitkha ah - meiziing in a tuamkhum lingleng bang a - ava kilat khaak mialmial chiang in, alung uh aleeng saam diam?

(*A kha uh khawl tawldam hen | Hiai a min kizang te ahihleh kisuk mualphouna dan a zat ahikei a, nidang apat a ana kigen dan mah a ka hon gelhkhiat mai ahi. A lehlam a la ina om zenzen leh ngaihsiam ka hon ngen.)