February 24, 2008

Zogam Iit Vaang In

Kum sawm paita ka laitah diing kuan a na siang a simthu k'ong vaikhaak te bang lohta na hiam, Min? Na gam endih. Na nam endih. Na mi, na sa te endih. Ka sisan un a lohtaak hiaibang 'dinmun' hilel maw?"
Zaan zaalmang leh ihmutna leh khotheihna kikaal a luainam bang a vei a ka omna apan thakhat in ka halhkhia hi. Ka kho-ul in hon pumtuam a, ka chihuum athou sungsung hi. Ka gingta theikei. Mahleh a aw suakte ka bil in chiantak in aza a, ka ngaihtuahna mit in ameel lim chiantak in a muthei a, ka gei a om bang in ka thei hi. Ka lawm it Thangboi.
Thousileen vang te apan huihvot hongluut a, ka puanthuah pantak mai te tawntou in honmuut vot huauhuau hi. Huchiin ka lupna ah, tua zaan khomial leh thawmdai zikzik nuai ah, ka lawm it Thangboi ka hon ngaihtuah ta. A mualliamsa hun te. Leh sabang ka na tatkhawmna te uh.
1997 Nipilai ahi. Ka nih un ka kiliangkawi ua, geendiing thei zosaam ka om kei uh. Ka kap theikei uh. Inn kaangtum, khu vuaivuai kawm apan Thangboi' nu leh pa' luang honzawng khia ua, a sanggamnu, naupang neuchik hilai, bangmah theilou in ka gei uah a tu bilbel a, tua luang kizawnkhia te a enliam mai hi. Kahna, hagawina, mangbatna leh thangpaihna in ka vangkhua uh a zeelsuak hi. Himahleh, bangmah hihtheih ka neikei uh. Ka innteng uh a tumta. Ka iit te un haanmual ahon liamsan ta uh. Bukna'ng mun ka nei nawnta kei uh. Manohna diing mun leeng ka nei saamkei uh.
Tuni tan in, kumchin a tua mangbatna ni a hongtun teng a ka biakinn kongpi bul ua sanapi'n ziing dak kua a khet chiang in, tua hun chiamtehna khut apan khitui malkhat a hongtaak khezeel hi.
Huchiin, Thangboi in, "Min, inn lah kinei nawnlou, paina diing lah kithei tuanlou ahihchiah, gamnuai ah va luut maile eivele. Meelma khut apan i gamlei i humbit theihna di'n," a honchi hi. Tuailai thathak lai i hihtoh, i lungsim ah thangpaih vilvelna leh phuba laak utna om ahihman in, ka nih un ka hongkuan kheta uhi. Zomi te nam thupi, simmoh theihvual hilou i hihdaan lahna di'n. Zogam veenbitna di'n. Leh Zogam leitang apan meelma te hawlkhiatna di'n.
Haktak ahi. Training achih uh. Sumpi' teening gente chu a keep hi diing ahi (ziakchu leenna a tuang a khutkawi khawng va muut heuhheuh hive un!). Singnuai gammual ah, gilkial dangtak in ka hongpang taktak uh zaw, kahkhiat ngoihngoih khawng ki utmai eive. Himahleh, hiaibang a haksa ka sakna te sang in ka gamlei ka itna a letzawk ziak in huai in tha a hon pezou gige hi. Lam tuamtuam a ka hong kichiil khit un Zogam adia zattheih di'n khahkhiat in ka hong omta uhi. Capt. Muanthang' nuai ah Thangboi leh kei, Delta Company ah ka om kha uhi. Kou company ua, amah ahihleh a chin mahmah a, strategy leh plan nouneel tak in a hon bawlpih sek a, hangsan tak in a heute a honpi a, vualzou in innmun a hontun kiik pih gige hi. Suangsang, Phaicham, Lhangzol chihte khawng ka vualzohna phual uh ahi.
Phalbi suukpi January khovot mahmah ni khat, khomui zuul in gamlak ah lengthe te'n Zogam etlawmna zaila awi a akhuan chiaichiai lai un Capt Muanthang in kou Delta Company a mi 10 leh volunteer 30, mun poimoh takmai luhdia kuankhe dia mansa a kivual te' mai ah thu a hon geen hi.
"Tu in sihna liimguan phaizang zuan a paidiing ihi ta ua, na ma a paipa' nung na veengsak diing bang in na nung apen in leng nang' aa a honveeng diing. Tua mun i tunchiang un nang Paite, nang Zou, nang Vaiphei, nang Simte leh adg. dg. chih a omkei diing. ZOMI in i kuankhawm diing ua, i khang tangthu ua mangngei nawnlou di'n sisan in lai i va gelh diing ua, huchiin vualzou in ZOGAM ah i kiiknawn diing uh. Na vek un hingdam in inn k'on tunkiik pihnawn diing chihzaw k'on chiam ngamkei. Himahleh, noute' mai leh Zomite' Pathian' mai ah hiai ka honchiam ahi. Atawp dong ka hon ompih tawntung diing. Atawp dong. Kidouna phual i luutchiang un thau ka gin masa pen diing a, huchiin i kiiknawn diing chiang un a gin nanung pen in ka pang diing. Toupa aw, honkeem in."
Ka muukte ua Pathian' min lou kawm in ka hongkuan khe ta uhi. Tu in khua a mial panta. Thawmhau tak leh dai takmai a dakkal khat vel ka hong painung un, ka luh dekna uh khogaal ka hongtung ua, huchiin huai apan ka luutna diing munchiat uah ka hong kikhen dalh ta uhi.
Thangboi toh ka panna diing mun uh a kibang a, meel kimkhat diing mawngmawng ka hong bokvaak tou uhi. Daitui in i puante a hon heetkawt a, a vot mahmah a, chi bang a liing theihial hi. Lauhthawnna ziak hia, ahihkeh votsakna ziak. Huchiin ka panmun diing uh ka hongtung ta uh.
Singnah kawm apan meipi'n a bawm liiliai kha, eengpha lolou, ka entou a, khua a dai mahmah hi. Ka gamkuan diing kuan a ka nu'n a hon thuumsakna te ka ngaihtuah a, ka it, ka lungdeih Kimbawi in khitui toh a hon kah ngoihngoih lai hunte leh a tul ngeilou itna a honchiam lai hunte bang ka ngaihtuah kiik a, thawmhauna huihkhi'n tua gamdai ah a honzeel hi.
Chikchiang in a meel ka munawn dia? Ka mu nawn diam?
Kawlzaal a ka vanpuak te, ka awm leh ka kawng a thautang ka puakte, leh ka meithal M-16 ka enhoih thak a, bangkim a manfel ta. Ka paam deuh ah Thangboi leng a AK-47 toh kigingsa in a om hi.
Dak 9.30 geih in signal a hongpai a, thau a hongging ta. Khatvei. Nihvei. Thumvei. A hong daikiik nawn a. Huchiin khosung lam apan patuahna husa a hong kiza panta. Ka gaal lehlam ua ka lawmte un a hon kaap zomzeel ua, kou bel ka na ngawi dedu laiphot uhi. Laam 12 tanlel a om a duty post sung uh chiantak in musuak theikei mahleng, bangtan hiam ah ka mit in mihing taangveel te a muthei a, ka ngiim vengveng hi. Phalbi zaan khua vot takmai nuai ah, ka tal apan ka kho-ul hongluang khia te'n ka thau sialphei leh ka khut a hontaak telhtelh hi. Thakhat in ka kaaptou a, amau leng a hon kaapthuk ngaal uhi. Taksa honglum panta hiven, a kha ka hontang panta a, ka hong gamtaang taktak bangzaw aw, a bukna mun uah thautang theh in ka thehluut zungzung mai a, ahon thuakkei reengreeng uh.
Minute sawmnih sungveel ka kibeihnung un, Thangboi toh huai duty post ka hontang zoupah uhi. Duty post sung ah siluang nih ana kikham hi. A kuanteng lak ah kougel a lutthuk masa pen ka suak uhi. Ka lawmdang te uh panna mun lam ah meelma te a tamziak un panhak a sa mahmah uhi. Volunteer te'n inn haal a honpan ta uhi. Durdur mai. Koulam apan inn tamkuam tak ka haalnung un, langlam te hongtun belh uh ahingei diing ua, hahtak in a honnang uhi. Hiaimun ah khawllou a kibeihna a dakkal a sim a om. Ka luutthuuk thei nawnkei ua, lah ka tolhkiik ut saamkei uhi.
Thangboi in, "Nuam panpan ei, honlaam ei, honlaam!!" chiin hawt in ahawt zuahzuah mai hi. Kikhanvual himahle ung amah hi, kei sang in thil bangkim ah a haatzaw a, a haangzaw a, a hon makaih zou gige hi.
India sepaih te a hongtung ua, huchiin pangkhawm in kou a hon beivak ta uhi. Sawt kuamtak ka pan nung un ka honlel simta uhi. Ka thautang uh leeng a hongtawm ta.
Thangboi in a thaulawng aam, khengdia a kisak laitak in thakhat thu in a panna muntak, langlam te' thautang in a deeng tultul mai hi. Vuahzu bang a thautang hong kibuakkhum ahihman in ka kaapthuk theikei.
Huchiin Thangboi a hong kikou khia a, a omna mun ah ka va bokvaak phei hi. A awm leh gil lak thau in a kaapna, mun thum vel apan sisan ana phuulkhe litlit hi. "Ana lua, Min, ana lua," chiin a kipeek mai a, "Bangmah na chikei, Thang, haattak in pang in. Na kiang ah ka om," ka chi hi. Ahitak in, a loh didan tuan ka theikei. A taksa thautang in a vutkhaak dante ka etchiang in damsuah zou di'n ka gingkei. Sisan lah khawllou in a pawt zoihzoih a, meelma te'n lah honkaap zomzeel ve un, Thangboi meel ka en a, a chau mahmah hi.
Ka hun uh a tawmta, chih ka theituak uh.
Haksa pipi in a kam a honka peppep a, "Min, mual a sunni tumdiing kuan a huihkhi'n thelnah a muutliing leplep, ke khedia kisa bangmai ka hita. Ka nu-le-pa' kiang ah ka na paita diing. Ka nau hoihtak in honna kepsak in aw. Ka suunni a hongtum dia, huchiin vualzou a na kiik chiang un imi-isa te' kiang ah hiai i tangthu ana puangzaak in. Gam adia singnuai-gammual a haksa i na thuak dante, melma khut apan i minam i venbit dante, melma khut apan i gamlei i venbit dante, melma gam va sim a i vualzoh dante. Leh hiai ka tangthu. Zogam iitluat vang a ka hinna ka piak dante..."
Ka kiimveel ua thau leh bomb ging vengvung te' sang in leng tua Thangboi' thugen te a ngaihzaw hi. Sekpi'n siik a khet ging bongbong bang in ka bilngeek a honkheen a, ka lungtang a honkha hi.
"Hilou ahi, Thang, kei kia in ka genkei dia, i nih a gen di ihi. Damtak in innlum zuan in i kiikkhawm diing. Ka hon taisan kei diing."
Abaan ka sunzom thei nawnkei. Ka gawl a bing. Ka neu apan ka lawm iit, ka puukni a hon kaithou a, ka nung honna veng a, meelma' thautang apan honna humbit gige, tu a ka ma a sihdiing ngaak a lum dildel mai maw.
"Min," chiin a honsam nawn a, a tha neihlai teng a pang in, "Hiai ka sisan luangkhia te'n i gam genthei, haksa leh niin takmai sawpsiang henla; i gam ah lemna, muanna, bitna, zaleenna, ki-iitna leh khantouhna diktak a hongtun theihna di'n hongpang un aw. Ken ahihleh i gam a din hihtheih dang ka nei nawnkei..."
Huchiin, a mit a sita.
Ka puanthuah te huikhawm zeel mahleng a lumthei tuan taktak kei. Awngphah leh puansilh te pan himhim hiveen. Ziinglam ahita. Ka ngaihtuahna a paisau ngeimai. Ka lawm Thangboi in a sihdiing kuan a a hon vaikhahna kampau te ka bilkha ah a hongging thaknawn a. Ka gam ka en a. Ka minam ka en a. Tu kum sawm nung in bang kikhenna a om a, chih ka ngaihtuah hi. Lemna, muanna, bitna, zaleenna, ki-iitna leh khantouhna te muhdiing a omkei. Naaksang in, ka minam in manthatna liimguam awlawl in a zuan hiaihiai.
Amah, ka lawm iit Thangboi ngei, leh gam adia ana pang salpha tamtak te ka ngaihtuahna ah a honglang a. A sihna ziak ua pahtawina leh aphu bangbang uh zahna piaklouh a, huih bangmai a khekaap nuse lou a luangliam a, tu a kuamah phawkkhaak nawnlouh a a omna mun uh dai leh vot takmai a lum te bang. Vualzou a hongkiik, salpha damlai te leh tu a liam-le-bai leh poihlawng a om a, khotaang siatna leh adik-atang a kikepna daan omlouh ziak a khamtheih a kibual a, khotaang apan siik-et, nehden leh nawlkhiin a om te bang.
Ka lawmpa hon vaikhaak te bangmah sepsuah theih ka nei nawnkei. Ka hunlui leh ngaihtuahna te loungal kei ah suandiing bangmah a om nawnkei. Huchiin, ka damsung a khatvei mahleng ka na hih ngeilouh, melma te'n inn hon haalsak lai ua leng ka hihlouh, ka lawmpa Thangboi ngei in hon paisan hun a leng ka na hihlouh, thil khat ka hon hihta. Ka hong kapkhe huphup mai.
Zogam iit vaang in.
Huchih hunsung in khua vaak diing in a hong kisa ta a, ka omna rehab center sanapi'n daak 5 a honkheen vongvong hi.
© vaphualization Hiai ahihleh phuahtuam maimai ahi. Min leh mun kizang te’n geen a neikei.

February 20, 2008

THE ZOMI HOPE

As long as in the heart, within,
A Zomi soul still yearns,
And onward toward the East,
An eye still watches toward Pianna Zolei.
Our hope has not yet been lost,
The hundred year old hope,
To be a free nation in our own land.
The land of the Zomis.

HAPPY ZOMI NAM NI

February 10, 2008

David in Victoria muh in

Posh Spice ka muh tung apan kumtawn a amah toh omkhawm gige ut ding ka hihdan ka theichiang
David Beckham

Khovel a nupa' minthang pen te' itna tangthu hong kipatkhiat dan ahi. Hiai thugelh ahihleh February 2005 in Tongluang tanchinbu ah tuangta hi. David Beckham in “My Side” kichi laibu agelh apan eukhiat ahi a, Readers Digest a kipan February 2004 a ka lehkhiat ahi a, eipau a thugelh, ka gelh masakna pen hi’n ka thei. Himahleh, ka gelhlai in, kizahpih man in mintak ka na zang kei a, Geowhiz Samte ka na kichi. Valentines Day bang hongtung nawn dekta ahihchiah, hiai ah i taaklang thak reengreend di chu. Itna sung a om nailou, omdek geigei, omlel, om nawnlou leh a zong kiiknawn te’ a di’n. Simnuam.

Ka zi deihthoh tak in football striker laibu khat apan in kei honna tengkhia a, ken leng ami sang zatamlai ah amah chibang ka na teel hi.


November 1996 ahi a, Georgia a hotel khat ah ka tung hi. World Cup a pantheihna dia etkhiatna kimawlna Georgia toh ka neihma zaan uh ahi a, ka hotel lupna pindan a tukawm in TV a music channel khat ka en hi. Huai ah Spice Girls te' video thak a honglang a. Amau gamkeu lak ah zei leh nalh deuh tak in laam ua, Posh in catsuit vom a duang etlawm takmai tung a honbaat zaw aw, ka mit in numei a muhkhaak teng lak a numei lamdang pen ahi, ka chi hial. Hiai TV mai a kipan ka mit ka suankhe thei nawn himhim kei. Spice Girls te tuma lam in leng ka na mumu ta a - kua e a mukha nailou? - mahleh, huaizaan a ka muhdan a tuamriau hi. Mi'n, “Alak uah kua na deihpen a?" chia hondot khak chiang un, "Posh eikei dia, huai a khe paindan fuhnu kha," chiin ka na dawngzeel hi.


Huaizaan apan amah ka itna lungtang a hong dawnkhe ta. Amah toh tangtawn a omkhawm det ka ut hi. Ahia, hiai ka ngaihtuahna bangchia taangtung sak theidiing ka hia? Kei ka hihleh Manchester United a ball peek naraan maimai, naupang chik ka hi a, ka career kipan dek panlel ahi hi. Amah ahihleh Spice Girls a mi ahi a, pop charts a khatna a pang, tanchinbu teng leh niteng simthu tuamtuam a a tanchin uleh a limte uh tuang gige, mi minthang tak ahi. Amau i va chihchiang in hiai nuaisimlei - khangthak te' khovel a mi thupi pen ahi ua, tu'n kei hiai ah amau te’ lak a khat deih in ka om hi.


Bangchia panla diing ka hia? Laithon gelhmai ding ka diam?


"Itluat Posh Spice, kei n'on theih ka gingkei. Ahia kei nang ngai a duangvul in ka na omden a, lametna lianpi toh kimuh ka ut mahmah. Na siang hongbeel thei hileng, kipaak in ka ma a vanngei ka ging." Hiai baan gelh didan tuan ka theikei.


Kha khat nung in London ah kimawl diing in ka hoh ua, kua hiam in Spice Girls te minih leng mipi kimawl ente' lak a tel uh ahi, chih hongen kha hi. Kua pen ahi d'ua? Posh a teldeh aw? Kei hi ka kimawlna ka phuur mahmah ta mawk hi. Kimawl khit in khawlbuk lam zuan in ka pai a, ka manager khat uh Simon Fuller toh Victoria(!!) kihou a om ka mu a. Huchiin Simon in kou geel kimeellah tuahna honbawl hi.


Thakhat thu in khawlbuuk sung a honglum hee-huu a, ka tal ah kho-ul mal hongluang suk tialtial hi'n ka thei hi. Victoria va houpih ut law mahleng ka paukhiat diing chiang in ka dang honghul a, ka lungsim apan thumal hongpawt khete ka lei a tunma un a lampi uah a mangthang manzel uhi.


"Hello, David ka hi."


Hiaiteng ka geenthei haamhaam.


Kimawl lai in volley bangmai a leengnalh in goal ka khum a, Victoria in leng nalh ana sa mahmah di'n ka gingta a, himahleh aman ana phawkphak tuakkei. Mitbelh ana bunlou ahihdan ka theikhia; mitbelh lou a lah muhbat vual diing ahi kei a. Omdan bel, kimawlna mun ah bangthil teng a tung a, chih Victoria in ana ngaihsak law lawmlawm lou dan ahi. Ka team teng un amau lim hon kilaakpih ua, huai ah kuahiam khat in, Victoria kiang ah, tuma a football peeksiam leh laar te’ tuanna laibu apan a lim ana tepkhiat pen kei ka hihdan a hilh hi. Mahleh, huai ka lim a laakpen in ka kinep bang in ka lampi diing a hon honsak chi tuankei.


"Victoria ka hi" chi'n hondawng a, huaiteng himai.


Aban gending dang ka ngaihtuah khethei nawnkei. A number nget ka sawm dia, ahihkei tawp lehleng banghiam khat beek ka geendiing. Himahleh, bangmah ka genkei. Ahon paisan a, hun manphatak ka mansuah mai ve.


Huainung in innmun a ka kimawlna uah kinepphak hetlouh in Victoria a honghoh a, a khekol gaak trittret leh a khakhi paun-aak, siing deuhmai toh, a kilawmkhawm ngeimai. Bang pentak le gending ahia chih a theihhuai kei. Hiai ahi hun remchang. Nang na hi ka it, Victoria, ka sinlai luahtu ngei, chih ut in ka lungtang a kisai litlit a, himahleh, mi kuahiam kammal li lel a i na houpih taakkhat kiang ah hiaibang thute va genphut chih thil hithei ahikei zeel.


Kei leng tuivot dawn di'n ka paiphei a, ka dawnkhit in Victoria keilam zuan a hongpai phei ka mu hi. Tamai aw! Bang ka gen dia? Huchiin awl in ka hong houlim tou ua, ka hongpau touhtouh uleh a tawp ut zosaam omlou in ka houlimna uh a hongpai fuh mahmah hi.


Victoria in numeite' pindan a va lutzual di'n hon paisan a, huaikaal in hiai hun manpha mansuah louh sawm in kei hi ka na buaigu mahmah hi. Hun poimoh tak, 'tu ahihkeh hingei nawnlou diing' hun ah ka ding hi. Ahong paikiik in huaizaan annne a pawtkhe di'n ka chial a, mahleh aman poi sakmel tak in London a akiik ngaidiing ahihdan honhilh hi. Ka phone number honngen a, a sukmang khakding hiam, a hon phone nawn sawmlouh khaak diing lau in ke'n ama' aa ka lehnget zaw hi.


"Ii, hilou, Victoria, nang' aa honpia in."


Huchiin a bag sung a honmai rokrok a, huaiziing a Manchester a a hong leenna boarding card hon lakhia a, a nu-leh-pa te' inn number honpia hi. Tua card neuchik tutan in leng ka keemden lai hi. Inn ka tun in a hon number piak lehkha neu chikchik guk vaal veel a gelh teltul in pindan tuamtuam ah ka nusia hi. Kivenna daan in.


A ziingchiang ziing dak 11 in ka phone a, a sanggam nu'n honna dawng hi. "Gym ah a hohlel a, a hongpai chiah hon houpih kiik di'n ka na gensawn di," honchi hi.


A hon hepkhiatna mamai eive maw, chiin ka ngaihtuah hi; asanggamnu honna dawngsak a, amah omlou daan a kigensak in. Ka khuttum sa vitvit in tuanglai tupsuk ekh ka ut a, mahleh ka kideek haamhaam hi. Huchiin lupna tung a tu in phone hi ka entop tamai hi. Bangtan ka ngaak a ngai dia? Daakkaal lang? Daakkaal khat? Kaalkhat pailiam mah a bang.


Atawp in phone a hongging khong a.


"David? Victoria ka hi."


Huchiin zaan nitaklam a ka thugen baan uh ka sunzom tou uhi. Atawp in, "Tu zaan bang na hihdia?" chiin ka dongkual veel a, "Manchester a om chu ka hi a, na mantheih di leh k'ong hohsak di," ka chi a, manthei diing ahihdan honhilh hi. Ka lungsim chu nui eita na ve.


Daakkaal nga khawng nung in car sawpna ah ka vatai hi. Amasa pen in ka car a hoihthei bang pen in alat angai. Ka BWM M3 car thak liklek ka silsuang suatsuat a, huchiin ka nu kiang ah ka va hoh masa hi. Ka nu’n mun poimoh deuhmai khat a hohsawm ka hihdaan honna theingei dia, himahlah hiai Spice Girls “tungtang thu” hi nengkha chik leng a theih ka gingkei. Ken le chu hilhsawm nai tuanlou. Ka kihahsiang a, a nalhthei pen diing chiin t-shirt ngou ka silh a, jacket puang silh in, Versace jean ka teeng hi. Ka hinkhua a dia show poimoh pen a dia kichei mah ka bang zezen hi. Huchiin tua ka geen, mi laarnu ka chihkha, ka phone a, kimuhna diing mun fuh khat ka sehkhol uhi. Ka nih ua ka theihhoih mahmah na mun uh, giahna hotel luunlou khat kong a bus khawlna mun ah kimuh ka sawm uhi.


Ama hongtun ma in amun ka na tungkhin a, sawtlou nung in car puang hiu-hiau in hong kitholh zarzar hi. A kiang ah ka va tuluut duunmai a, ka zum peetmah.


Huai apan ka hong taikhia ua, a kua zosaam in koimun tak manoh a taisawm ka hi ua, chih a thei ka om uh. Mahleh, ka nih ua hunnuam ka zatkhop theihna diing mun uh zuannuam ka hituak uhi. Kuamah sukbuai theihlouhna diing mun thoveng ka zon uh a ngai. Ziakbel, Spice Girls te thilhih peuhmah te - a hihma nangawn un leng tanchinbu teng ah a tuangsuak pahsek hi. Huaiziak mah in, a manager pa un amau leh a tangval te uh ana zumpih thei mahmah hi.Hiai tungtaang ah ka ngaihdan toh kituak mun fuh deuhmai khat ka thei hi. Mi om veekveek louhna mun Chinese restaurant khat manoh in ka hongtai suak ta uhi.


Amun ah kuamah ana omkei. Hiai ahi munfuh peen.


"Hehpih in Coke khat leh Diet Coke n'on pethei diam," ka chi a, restaurant neitu nu'n kua ka hi ua, chih honthei sekei. "Ann nelou in dawn di na la theikei di uh," chia hondawng guapmai chu, huai mun apan ka pawtkhiat maimah uh a ngai hi. Tu'n Victoria in ama' deihteelna mun a gentei a hunta. "Ka lawmnu ki’ah va hohle eivele," honchi a, huchiin a lawmnu' kiang lam zuan in ka hong taikhia uhi.


A lawmnu ahihleh Melanie Chisholm ana hi a, khovel a milar khat theihbeh nawn diing ka hihman in vaangpha ka kisa sim hi. Ahia, kei-leh-kei koi a va kipeiluut kha ka maizen a? Zum leh zah khuallou in Spice Girl khat toh ka pawtkhawm a, tu in Spice Girl dang khat kiang ah ka paidek nawn sawnsawn uh. Nungak khat toh a kiheel masakna ah vaalnou khat in hiai saang a zumhuai zaw, hun a tuakthei nawn tuan diam?


Amun ka tun un pindan tuam ah honluut san ua, kei ka hihleh lengla khawlna pindan ah hon nuse top ua, ka hi hiau-huau zezen hi. A omlouh kal un tutdan chikim phial in ka na tukual man a, a hongkiik un ka tutdan ka na khengman nawn tel hi. Kei kia zakta ka kisakleh Victoria ngei leng a zakta tei thou hi'n ka thei. Kimeltheih tuahna hoihtak a bawl nailouh mahbang in tutna kiltuak ah ka tu liauluai uhi. Lawmta tegeel a hong houlimlim ua, kei hi ka na tutei top a, a thugen uh ka na ngai maimai hi. A khenchiah nuicheuh zeel. Nuih za kholkei lele. Huaimun a ka om sung un kam khat lelleng ka paukhiat lam ka theikei.


Aziing ni'n amau, Spice Girls te US ah tour in a pai ua, Victoria in New York atun chiang ua huaimun apan hon houpih di'n honchiam hi.


Tutung ka kiheelna ubel a patna ahihtoh deihbang in a kulmuut zou taktak kei. Mahleh, hiai sang a fuhzaw thei di'n bel ka ging tuankei hi. Ka omdaan kha, "muhtung a it pahngaal" a chihte uh hiale? Ii, hilou, huaisang in leng hiai 'thil' a tung rangzaw hi'n ka thei.


Huaimah bang in thil khempeuh leeng a huchi gaivek. 1996-97 hunsung in Manchester United in League ah vualzohna ka la ua, Professional Footballers' Association in kei "Young Player of the Year" hihna hon khusak hi. Mahleh, kei' ngaih in bel a vualtung tuang taktak pen ahihleh ka mobile phone company te ahidaih hi. Victoria ka haichilh gawpta a, America a hon omsan zawkmah toh, daakkaal sawt pipi ka kihouhou ua, ka phone bill bang lauhuai hialkhop in a tamthei trektrok khopmai. Ahia, hiai pen ka sumseenna teng lak a seenna taakpeen hi’n ka ngaihtuah zaw hi.


Kong khat a i ngaihtuah chiang in a hou mahmah. Hiai numei lamdang takmai, ka tanchin teng leh ka ngaihtuahna te ka hilh gaivek a, aman leng ama' aa hongeen te gin omtak in ka ngaihkhiat sak ngiitngeet zeel hi.


Mobile company gentaklouh paakzuak ten leng kei a hon phattuam pih mahmah uhi. Niteng in rose paak sandup, namtui hiuhiau Victoria ka thon gige hi. A hongtun kaal ngaklah in ka omthei nawn mahmah kei.


Ka nihvei kiheelna zaan uh leng amasa pen mah bang in a fuh deenduun khol hetkei. Hiaihun in hotel kong khat a car khawlna mun ah ka kimu ua, mundang ah ka pawtkhe sekei uhi. Huaimun a ding in ka kihou mai ua, huchiin, amasakna pen di'n ka hong kitawptuah chenchen ta uhi. Huaizaan a hun ka zatzoh un, kumkhat sung vingveng ka na deih, ka lunggeel hong taangtung ta hi'n ka ngaihtuah hi.


Ka kaal simthu uh kipatnung kha guk veel hong pailiam nung in, hotel lui leh nuamtak khat ah kaaltawp hun thoveng tak in k'on zangkhia uhi. Ka hotel pindan uapan diil dum diidiai khat a kigaalmuh thei a, akiim a munte a etlawm mahmah hi. Nitaklam ann ka neeklai un tung suunni tumkuan in tua diil honsal paak ziizia a, ka Victoria meel etlawm takmai hon taanvaak singseng a, huihvot hongnung hiauhiau te'n a sam honmuut liing dialdial uhi. Khuuk khat a ama a khuukdin in, "Ka iit Victoria, damsung a na pasal di'n n’on kiteenpih diam?" chiin ka dong hi. Vaangphat huaitak in "Hi," chiin hondawng hi. Hiaithu hongeen ka zaak a ka kipahna daan geensiam a haksa. Ka sapum hiangzaam teng a meivaaktha hongluang sungsung hi'n ka thei hial hi.


1997-98 a United' hunzeek dsan tam ka theihpih kei. Huaisawng teng Victoria toh ka kingaih mahmah lai uh ahi a, ka lungsung ah amah kia a om hi. Huaiziak mah in huai kum in vualtung tuanna pahtawina khat mahleng ka ngahkei. Ka pona sim a, mahleh Victoria ziak liauliau in puakdaan siam ka sawm teitei hi. Ahia, ka vangphatna teng in bel a hon nuse saamkei. United ah kihel tamkei mahleh World Cup kimawlna ah England Team ah ka pangkha himhim hi.
England vs Argentina hi kibeihna nashe mahmah ana hi gige a, World Cup a France mawltual a ka hong kibeihna ngei uh leng a dangte a banglou tuankei. Hiai kimawlna a di'n ka phuur peetmah a, ka ngaaklah mahmah hi. Ka tung a bangthil hongtung diing hiam chih bel ka theihpha himhim kei. Mawltual a ka kimawl lai un, Diego Simeone in honraap in hon kikou khum a, ka sam ah honlai hi. Ke'n leng ka thukkiik leh thukhentu'n kei a hon hawlpawt hi. Tua kimawlna ka lel ua, huchiin ka vuallelhna ziak uh a mohteng khuksak in ka om hi.Huaizaan ahihleh ka hinkhua a dia zaan hoihlou pen hi'n ka thei hi. Ka kipahna diing bel thilkhat omden mahleh, hehna-mangbatna-lungliapna-lungzuanna in ka pumdim hi. Vuallel a England kimawlmi te Saint-Etienne a ka leenkiik ni un ka mobile ah Victoria apan message khat ana om a, huaibel a kinthei bang peen a amah houpih dia a hon ngetna ahi.


Ken leng ka houpih pah a, "Geen di khat k'on nei," honchi hi.


"Bang eita, boihte?"


"Nau i paita."


Tu in ka lunglipana teng kipahna a hongsuak ta.

February 06, 2008

BE THE LIGHT

Chingboi Guite

Seems like yesterday when i used to fly with the colours of butterflies. But now i've fallen... so deep and so low feel somehow i know that i still will fall.At night i feel the darkness finding its way ti my insecurities. And i fear the night itself.
Sleep is all i can do to make me forget that there's a world under waiting for the souls of the lost; a world where the unsacrificial death of beauty's bound to be ignored.
Saw the sun rising and it's blinding me to the core. Felt myself shutting in as i dry my tears of the night and put a smile to fool the world - the world where the sacrifice of the chosen Lamb seems to be ignored.
Then i saw you there. All alone by yourself. And then i saw the lips that curved to frame a smile. But the eyes cast a shadow upon itself. Glad to know i'm not the only one who know something sure is wrong!
And i smile to myself.
I smile to myself because i know that there's no dawn without the darkness of night. I know i will rise again. And when i do, you will see me shine - shine against the ways of the world.
Yes, i will be the light - for sure i will be - brighter than ever, wiser than ever. Because you have taught me more than anything else.
Though you had rejoiced in my downfall, and fed on my fears of being rejected - i am here standing before you - stronger than ever.
I'll be here and prove to you that you, my dear failure, are my pillar of success. ©

February 01, 2008

ZogamThuthang: I Soft Power khansakna di'n

Khovel IT lam a nasatak a a changkaan lai in eimi te leeng a hon hawi tuankei a, hiai changkaanna huih in a hon zaap vutvut mai hi. Internet ziak in Zomi te, khovel mun tuamtuam a om himahle hang, munkhat a omkhawm bangmai in, kithuzaak tuah thei zingzing di'n i om hi. Lamka apan bang i tanchinbu hawmthoh mahmah te, Lamka Post leh Manipur Express bang, niteng in i simthei ziahziah ta uhi. SSPPNet ah ilak a theihna lam a ana tungsaang deuh te a kikum khawm zeel ua, Zogam.com, ZogamOnline.com, Zogam.net leh adg. dg. te bang a ki update zungzung zou gige hi.

Himahleh, michih in internet i khoih baankei. Kithuzaak tuahna dia zahuap pen leh kin pen ahihleh, tu dinmun in mobile phone (tongleng tawivial) tungtawn a SMS ahimai hi. Innlam ah leng Zodawn lam a khua khenkhat ah tongleng tawivial a omta. Mun tuamtuam a om, Zomi te, a hunhun (real time) a kikawmtuah leh kithuzaak tuahna di'n mobile phone lou adang a om tadih kei hi.

Huaiziak in hiai lampang "buluh" le chi ut daan i hi.

Muhkholhna saupi toh, tup-leh-ngiim chiim takmai leh lametna liantak toh "awlmoh" khenkhat in nisim January 20, 2008 in SMS tungtawn a athawn a kithuzaaktuah theihna diing group hon pankhia ua. A min diing in "ZogamThuthang" sa uhi.

Kuapeuh in kipahpih chiat ihingei dia, a kipatkhiat nung kaal khat khawng in member 1000 tungtou heplel hi. Hiai in a saite tha pe mahmah hi. Mabaan ah leeng pangkhawm touzeel le, hiai in banghiam khat, ei ah, i minam ah, i gam ah - kikhenna hontun ngei diing hi.

Ngaihtuah ve ua, miteng in newspaper i sim gige mankei. Lamka Post, Manipur Express. Leh khotual tanchinbu tuatuam. Magazine i sim gige mankei. Tongluang. Ahihkeh SSPPNet, Zogam.com, leh adg. dg. Himahleh, SMS i sim vek uh. Tu in hiai SMS group ah simtu 5000 vaal bang nei hilehang, bangzah ta a haat/thupi ahi dia?

Tu in ZogamThuthang in khanlam a nawt touzeel a, Delhi leh Bangalore apan thu update gige in a om a, tualou in, innlam apan in leeng thu hon pe gige diing mi muanhuai bangzah hiam i nei hi. Zomi te mahmah!

Hiai ZogamThuthang nana zop/muh naikei zenzen leh JOIN ZOGAMTHUTHANG chi'n gelh inla, 567673434 ah thonziang lechin, a thawn in Zogam tanchin, thuthang, leh thu manpha tuamtuam, a tawn in nana muthei zeel diing.

Huchih kawmkawm in, banghiam lung noplouhna khat in ka lung honbuak tlat veh aw. ZogamThuthang lou SMS group chi tuamtuam a hong kipan khe teltul a, hiai in bangtan hiam ah i khanna diing hondaal dia ging ka hi. A tuamtuam a va om teltul lou in, khat in omlel lehang bang achi dia? Nuunkhat a luaikhawm in om lehang, ki gahpha zolou diing hiam? Internet discussion forum bang le SSPPNet chouh i neihziak a hiai tantan kitung a kilohching himaithei eive.

Geentehna din, ken bang tulaitak in, ZogamThuthang ka la a, himahleh EBCLinks, Lengla, Duangkuai, leh adg dg a thu kigelh te "miss" ka hi. Sim ut law mahleng, mun tuamtuam apat message a hongtun tultul chiang a hon subuai lua ahi. Huaisang in, khat in omgeih henla, huai ah thu teng kim maileh, chi nuam daan ka hi.

ZogamThuthang in Zogam miallak ah khovaak hontaan heen aw.


F E E D B A C K S

ZogamThuthang subscribers te' comments

Upa N Chinsum, New Delhi:
ZogamThuthang a thu kikhah te primary source ei' a hi a, confirm item ahihleh, tua i khah dan zel hoih. Laaksawn item ahihleh, source shortform taklat teitei zeel, bang achi dia? Ets. ME for "Manipur Express", ZC for "Zogam.com", etc. Aziak: Authenticity leh creidibility points of view a pilvan kei leh mi' muanna ngahhut, kiamhawng zui, chih om thei. Jesu hihna thumte lak a alaita "Thuthak" a 'muanhuai' hong hi gige un. Toupa thupha maw!

Lia Chinthianngai, Jamia, New Delhi:
Mundang ah om, innlam (Zogam) ah bang thu leh laa om ahia chih tampi ten i ngaihsut lai un ZogamThuthang a hong piangkhia a, mahleh a thupuak te i sim chiang in "i society hichi a hi maw" chih in a om hi. Himahleh hiai ten "ken bang a ka hihtheih, contribute theih" chih hon ngaihtuah sak zaw hi. Huaiziak in ZogamThuthang manpha sakhuai a, leh damsawt hen!

Mang Guite, Thawnsaau Computers, Central Lamka:
Khekheih, ZogamThuthang! A saitute tengteng tung ah igam leh minam lungdam peuhmah uh ahi chih k'on zasak masa ut hi. Pasian in a mi Israelte pen "theihna taaksak ziak in a mangthang uh," ana chi hi. Tuni tan in diktou zeel a, a dik seemseem diing. Zomi te'n theihna i taaksap ziak in i gam i minam khahsuah a mangthang gawp diing a batlai in; theihna taaksapna Khomial in hontuam gawp lai in; zaanmial ngeinhui lak a Aksi taang bang in, THEIHNA TAAKSAPNA ZAANMIAL lak ah ZogamThuthang hong TAANG khia in i minam te theihna, masawnna, khanlohna leh ki-it seemna hongot ka lam-en hi. Lungkelou in honseem zom un aw.. Khekhekheih, ZOgam. Zomi te a di'n, chitek ni.

Khamchin Naulak:
ZogamThuthang kha navaak huai mah2 eive maw! Update pen kha ahun mumal tak e.g dakkal 2 or 3 halzel chih dandeuh bang hithei le maw?
(on 23rd Jan, 08 ; 10:55 pm)

988639207x :
Hi!
ZogamThuthang,
Na hihhoih lua uh.Zomite a dia na kipiak zohnate thupi lua hi. Hon sunzom zel un, a tamthei bang penin aw. Ninhuai hetlou ahi
(on 25th Jan, '08; 10:09 pm)

944981271x :
Ztt nuam tuam mah mah ei.Inn thu leh la na hon update pah pah ua. Lungdam
(on 25th Jan, '08, 10:11 pm)

986219884x:
Na hihhoih lua ua kipahhuai lua. Zomite I khangtou zel uh. Pathian in thupina tang ta hen!
Hiai tungtawn in heart to heart chih dan deuh om thei diam?
(on 25th Jan, '08, 10:27 pm)

COMMENT: H2h maw… om thei maithei. Valentine's day special ah om sak le.. Vday special edition!

973931014x :
Hoih ka sa mah mah ve! Kei ngaih dan in chu, mun tuam tuam zomi om te khai khawm tu in hong pang sak. Pathian in a tam jaw thu hoih suah thei din hon vual zawl hen! Mangpha wow!
(on 25th Jan, 11:02 pm)

986219988x:
Zogam thuthang non patkhiat uh hih hoih kon sa mah mah a, imi I sate na khual na uh zahtak huai ka sa. Hih tou thei din Pathian in hon vual zawl zel hen. … JL
(on 26th Jan, 10:17 pm)

986223812x
Na min uh ka thei kei na a, zogam thuthang hoih ka sa mah mah! Hoihtak a na hon hihtouh uh ka deih mah mah. Toupan hon ompih gige hen.
(26th Jan 11:00 pm)

G L Paul, Golaghat:
Hoih law tel. But vang lua maw!
(on 26th Jan, 11:01 pm)

Mang.Lamka :
I thuthang uh kha hardnews kia a di hihenla. Comment khawng om kei mai le bang a ci dia. Comment piak theih lai2 a petei chi dan kai.
(on 26th Jan, 11:08 pm)

976020246x :
'Kalaisai' ZOGAM A DIN PANG FAN FAN NI. I mi I nam a dia na nasepna uh thupi petmah. Good work keep it up!
Team ZogamThuthang damsawt hen!
Fr. Piangkhanpau Tonsing, Dehradun. UK
(on 26th Jan 11:43 pm)

Esther vualnam, Bangalore:
Hi!
ZTT hong om kipah huai mah2. got to know a lot about back home bt one thing I would like to give a comment is that I feel there are some info which is not very impt for us wo r her to study n work I would like to request that if its possible to add more on some relevant news and whch would b more helpful. Thanku.

PS: For privacy the last digit in the nos. are replaced with X. Tamtak te ki miss kha, ziakchu inbox apan ana ki delete kha. Poilua!