June 22, 2006

Guun Lui Khenlam Ah

KUM 6 LEL a upa, naupang Pauminthang in atung a bangthil tung ahia, chih a theisiam kei diing. A ngeina daan in a u te’ gamkuanna a zui a, a ngeina daan mah a inn tungkiik mai di’n a kikoih hi. Himahleh a naupang lungsim’ ngaihtuahna khenlam pek ah thil a hongpai ta. Gamlak a sing laa a a kuanna mun ua pan Kawl sepaih te’n bangmah geentam lou in a pimang ua, tuni tan inn a tung naikei uhi. Bang hihkhial ahi ua chihleeng a thei tuansaam kei diing. Atheih ngeilouhna gam ah zaan bangzah a tuun ngai in a kapta dia? Bangzah vei gilkial-dangtaak in a nu a samta dia?

Huchibang mah in kum 16 mi, Pauminlian in chickchiang a a lawm te toh skul kaikhawm theinawn diing ahi ua, chih a theibaan kei diing. Aman tulel in JNV Tuinom ah pawl giat (VIII) sim hi. Pauminthang ahihleh Hiangtam(K) a Thangsuandal’ ta hi a, Pauminlian peen Haiyang a Soilal’ ta ahi.

Hiai naupang nih te tel in Indo-Myanmar gami zuul a sing laa a kuan mi 21, Kawl sepaih te’n May 6, 2006 in na mantaang ua, tuni tan khahkhe nailou uhi. Amun ahihleh Myanmar gamsung a Aisih ahi. Amau bel Singngat apan suahlam gamgi zuul, Theigotang leh simlam, Salap leh Lunjang khua a sing pua a neekzong ahi uhi. Tua gamte ahihleh gammang thupi taktak, sing lian leh hoih taktak omna ahi a, gamgi chiamtehna leng hoihtak a omlou in tuplouh pi a Burma gam tun pahpah theihna mun ahi. Guta, gamsung a phalna bei a luut chih ngohna pansan a mat a om ahi uh. A tamzaw Muallum khomi hi ua, a dang te Sumchinvum, Haiyang, Belpuan, Tangpijol, Hiangtam(K), Suangphu, Lunjang khawng apan hi uhi. Hiai khua te bel Singngat khokiim a om ngen ahi. Baan ah, shaktiman gari thum toh leng matkhawm in om ua, tua gari neitu te Hausuan, Kaitom, leh Suanthang ahi.

Atuung in hiai thu police ah tutpah ahikei. Singngat police station a OC, Kamzathang, SI’ panlaakna ziak in May 24, 2006 in case chiamteh in ompan hi (Section 447/342 IPC & 27 Armed Act). Ahilel a geen in Singngat SDO, DC leh MLA – hiai te’ nnasep khiat kichian tak a muhdiing tutan om nailou hi. Bialtu MLA, Thangso Baite in atuunglam in kitheih mohbawl sim mahleh, mat a omte’ innkuante’n MLA pa’ kiang ah palai sawl ua, thu omdaan va geenpih uhi. Aman, “DC leh MP (outer) kiang ah a thu ka na tun dia, pan i la diing uh” chi hi. Ahia, bangchi daan a panla ahi ua chih bel theihbut ahikei. Hiai taangthu in koimah a deengbaan kei a, niteng tanchinbu te ah leeng mun a tangzou kei.

Hiai thu gelh ahihtan in mi 21 te Tonjang (Myanmar) khua a sepaihte’ lock-up ah omlel uhi. Neek-le-taak piak in a omkei ua, gari neite’n a sikvek uh angai hi. Huaibel, niteng in mikhat tung ah Ch. 30.00 – Ch. 50.00 seen in omleh, a gawm in Ch. 630.00 – Ch. 1,050.00 kikaal tungbaan chihna suak hi. A omna khua uh sawt lota ahihman in gari neitu te’n haksa sa peetmah ta uhi. Hiai sum te leh vanneen, kisilna diing sahbon khawng sum a guai in Cikha (Myanmar) mi te’n va pe zeel uhi. Ann huantu diing nasan kiloh a mi alaak uh angai hi. Gam tuantual tak, Myanmar a taaninn a om a gentheih huaidiing daan i ngaihtuah khiattheih mai uh ka ging.

Hiai thiltun a khatveina ahikei. A tawpna leeng ahisam kei diing. Tuma in Muallum khomi 3 Theigotang gam ah Kawl sepaih te’n na manngei ta uhi. Huaiziak in a meikuang phelhmit mai sawmlou a, saupi a diing et a panlaak poimoh mahmah ta hi.

I loubawl daan leh sing phuuksiat te ziak in tu in i gam ah singkung tawm in a keugawpta. Vuahtui a hongtawm dia, leihoihna kiam in leisai tolhkhia in kho omdaan a hongdang sot mahmah diing hi. Tu nung sawtlou in. Hiai gammaang sing te ahihleh khopi lam, Lamka leh Imphal veel ah meichih diing, innbawlna ding leh thil tuamtuam di’n kizang hi. Meivaak ginna lou ahihman in meihol leh sing deihna a pung hulhul a, lut leng a luun mahmah. Hiaibang a singsaat a neekzong in (adiak in) Muallum leh akiim a singtaang khua te akum a sim na khosa ta uhi. Huchiin, i gam ah sing hongtawm deuhdeuh ta a, i gaal lehlam a gammaang te luh louhngaal lampi dang a omnawn kei hi. Hiai in buaina a hontun ta.

Tua mat a omte’ pawtkhiat theihna’ng lampi i ngaih poimoh kawmkawm un ikiim-ipaam a thilsiam te kepbitna lam leeng i ngaih poimoh a ngai hi. Hiaibang buaina Mizoram, Madhya Pradesh leh China (tumlam gam) in leeng na tuaktham ta a, himahleh amau hiai buaina te ana mualsuah thei uhi. Solkaal apan panpihna tungtawn a loubawlna lam a thilthak kisinsakna ziak in hiai gam te ah migenthei tamtak te’n zawnna kol na suutkhe thei ta uhi. I gam ah leeng bangzah hiam te’n khopi lam leh Tuivai Lui’ gaal lam a peemkhia in zawnna dai na kaanta ua, himahleh nuutsiat a om Zodawn mite’ makhua diing i geel uh kisam hi.

I khosak daan, neek-le-taak dinmun khansakna di’n khobing a kigawmna (grouping) hiai ah phattuam thei di’n a lang hi. Ahia, kumteng a louneihna mun khengzeel i hihman in a gamlei in sawt ahon dawlzou tuankei diing. Huchih kawmkawm in i loubawl te’n kum khat khamdiing ann a piangsak zou nawnkei uhi. Baan ah, hiai loubawlna in nasatak in i gam, leh a sung a sing-le-lou leh gamsa te, susia in hih mangthang a, hauh naaksaang in mipi te zawnna kokhuuk ah awlawl in ahon keniamsak hiaihiai hi. Atom a geen in thaang lauhuai pi kikamkhum i hi maimah uhi.

I loubawl daan khengkhiak a, a tamzaw a piankhiat theihna diing lampi i zon a poimoh ta hi. Hiai kikheekna hunsung in i hintheihna diing lampi dang leeng i ngaihtuah a ngai. Ahia, i gam ah vanzat kiningching bangmah omlou ahihman in a haksa mahmah zeel hi. I lampi te a hoihkei a, tui a hoihkei a, bangmah hoih a omkei. Gamnuaimi te’ kigolhna ziak in bangmah saitheih ahikei. I vek ua i kihilh pil phot uh ngai leh kilawm abang hi. Farm bawlna, gankhoina, ngasa khoina leh lam chi tuamtuam a sumdawnna pan ut ei lak hileh, gamdang apan hileh, mi omtham hi. Himahleh, amau te’ nnasepna daal diing a kisalah thei i tam ziak un bangmah pichin theih ahi ngeikei hi.

Gamdang mi te’n i gam a sum hongdawn diing deihlouhna lungsim i khotaang ah a uang mahmah hi. Hiai ah saptuam in leeng moh a pua. Kum 1991 malam tan a India in ana paipih, Nehruvian Socialism zui i batna chiang a om hi. Hiai ahihleh i khanmohbawk khat ahi. Polam mite’n i gam ah sum hong peikual le uh a daandaan hongom diing ahi. A puakkhiat tam dungzui un a kivei leeng a tambok diing. Lampi dang omlouh ziak in solkal a sepna, leh sanction neuhneuh i pumdelh uh angai maimah hi. Bangtan hiam ah, i paihkhiat moh, i khotaang lungsim putzia leh i kisinsakna kumlui tak te’n eima’ zawnna diing lampi sial abang.

Hiai i buaina te khota a teeng mi te leh phaizaang a teeng te’n a kinlam a i sukven a poimoh hi. I thuakdiing ulah a kibang ngaal a. Hiaibang a panla theidiing makai mipi te’n i tasam hi. I elekson azenda te’n a veng ngeilou diing i politikal buaina te saangmah a i ekonomik buaina te a kawkzawk diing ahi. I taang a ding heutu te’ neekguukna leh nelhsiahna ziak in tu in i gam in nasatak in a thuakloh. Mipi te’n i thuakloh. Adiak in Tedim Road leh Guite Road dung a teeng mizawng taktak te’n. Leh mualdawn a teeng mi te’n. Hiai khoveel vaihawmna a i thaangtatna te’n ‘neektaak dinmun’ a zawnna, ‘khoveel gou leh gammeang’ lam a zawnna, baan ah ‘taksa’ leh ‘khalam’ a zawnna hontun a, huai in awlawl in manthatna liimguam zuan in a honpi hi.

Huchihlai in laizom mi 21 mangbang tak a kikou te’ awging a dai naikei. Mahleh, zaak in a om naikei lai uhi. Tua Guun gaal ah.



© vaphualization june 22, 2006

No comments: