May 04, 2009

Lungzen - I

Kua' Soft Power in Lamka khopi' lung azen a?

2000 kum a S Pauginmuan leh Chingmuankim Shoute in Siallouh Vangngaih II album a, "Nihgel Itna," "Hon Heisan Ke'n," leh laa dang ana sakkhawm nung un, tu in, kum kua vingveng a kiveiliam nung in, a hong kimuhkhawm nawnna diing un a comeback single uh "Lungzen" a honsa uhi. April 17, 2009 a kikhum ahi. A video om nailou. Hiai "Lungzen" ahihleh, Angel Tongsuah Kilawm - Chingmuankim Shoute' hong kiiknawnna laa hinapi in, amah' ngaina tute mangpha ahon khaakna laa a hongsuak maita. Iitna laa a amah ngainatu te.

Laa leh Tumging
Laa leh tumging in thilhihtheihna thuuktak a nei. I kipah, phuur, heh, lungkham leh lungleen hun chiang in a hon kithuahpih thei hi. Ging kilawm, luang hialhial in i lungleen hun in a hon ompih a, i dah hun in a hon kahpih thei. Huaimah bang in, ging kilawm in a hon su thathou a, kipaak in a honlaam sakthei zeel. Atak a i tun theihlouhna gam a hontun pih hi.

Nidang in ka Pu Lal (Thangbiaklal) in a pindan sung ah, guitar tumkawm in Lengtong Pauno leh V Siampu' laa te khawng, leh ama' a te a sa vongvong sek a, agei a va tu in a ka va ngaikhe zeel hi. Zawichik in a guitar a saai a, a mit a si a, nuam a sathei telmai. Ama' sang mah in ken nuam ka na sa zaw abang. Mahleh, a laa te a khumtheih ma in sihna haanmual a hon liamsan ta. Tuni tan in leng guitar ka letkhak chiang in ana saksa laa te ka sa lailai.

Delhi ah, innlam pai hongtung thak te kiang a kidong masa zeel hiai ahi: "Laa thak a om hia?" Eimi laa thak duh a kidangtaak hi penmai. "Om mahmah kei. Mizo laa ngen kithang!" Zanlam a ka lawmte khat' fawn ka etsak leh, saap laa toh Mizo laa ngen a dim a. "Bangziak a eimi laa khatle na koihlouh tel e?" ka chihleh, "Eimi laa koihtaak a om saam a!" honchi hiau zezen. "Eimi laa te a kaih nalhlou theilua."

Eimi laa te nalhlou chih pen ka pom. Himahleh ei' aa sang a midang te' laa, i khopi a a hong kithanzawk sek pen in a hon hih susuih ka chi! Hiaitak ahi "soft power" a hongluutna.

Soft Power
Soft power ahihleh thagum zanglou a, mi zohna ahi. Harvard University professor Joseph Nye in gamkhat' soft power hiaite ah a kinga a chi: a culture, political values leh foreign policy. Hiai thilthum te, midangte' adia etlah huai thei di a i phoukhiat siam chian i soft power khang a hong himai hi. Khoveel ah US' thahaatna kuama'n a chou ngamkei. Gam 130 vaal ah a sepaih te a koih a, khenkhat te adin huathuai mahle uh, American culture hi, khovel mite' etsaang pen ahi. A tawndaan leh hihna uh mite' kiang a a zuakkhiatna di'n MTV leh Hollywood in pan poimoh tak a la. Hiai ah politics hilou in culture leh popular media lam i geen zaw diing. 2007 in Chinese President Hu Jintao in 17th Communist Party Congress ah China in a soft power a haatsak seem poimoh ahihdan a geen hi. Kum tamlou paita in US$6.6 billion hithet bei in, a gam solkal' media nih, CCTV and Xinhuanet a puahpha uhi. Confucius Institutes a pankhia ua, huai tungtawn in Chinese culture, khoveel ah a thehdalh sawm uhi. Huaimah bang in, UK in British Council, Swiss in Pro Helvetia; leh Germany, Spain, Italy, Portugal te'n Goethe, Cervantes, Dante Alighieri, Gulbenkian chih te a nei diudeu uhi.

Tulai in Lamka ah, beauty contest-na bang om henla, a telte' kiang ah,"Koi gam ah na zin utpen?" chih dotna kibawl ta leh, Switzerland khawng hinawnta lou in, avek phial un, "South Korea" a chi ngei diing uh. Arasoiyo? Tangval nou, Burmese rappers ngaisang te bang Mandalay, Yangon chihkhawng ah va zin ut maithei eive ua.

India bang in le, akiim a gamte kiang ah a soft power hu naaktak a zaap eingal ve. Adiak in, Bollywood leh a TV soap opera te tungtawn in. Indian diplomat, politician leh laigelhmi Shashi Tharoor in hichiin a geen, Damascus ah a President pa' uh lim tuk a lian, kholai a atun vialvual uh omsun, Amitabh Bacchan' aa ahi. Kyunki Saas Bhi Kabhi Bahu Thi bangchu, asuahlai a, Afghanistan nupi te'n ana haichilh hial dan uh ahi. Ngaihtuah mah, AR Rahman in a "Jai Ho" laa tungtawn a bangzah ta a India hihna khoveel' kiang a zuakkhia ahi di?

Eigam ah enta le, Lamka bang, unau Mizo te' soft power in a zou mahmah. Naupang pauthei tuung te nasan in Mizo laa sa hitel hang a. Cable TV te ah Mizo laa ngen phial kikhah, kholai ah le Mizo laa ngen phial kiza himai. I biakna laa te bang le amau' aa apat lehsawn vek phial eive maw.

Kum bangzah hiam paita a "Hmelthra" leh "Ikaina" laa te a hong kithan lai in, Frontier Weekend editor Pauzagin Tonsing in Mizo leh Meitei te, media lam a Lamka khopi a hong kituhdan uh ana gelh ngeita. Blogger Carey Suante in Lusei (Mizoram) leh Tedim (Chin State, Burma) te, koipen in Lamka influence zaw hiam, chih dotna a bawl hi. Tedim lam apat hong kipan laa leh tumging te'n Lamka a deeng masa pen ua, huai in kholak pau nasan ana thunun zou; himahleh tulai in, Burma sang in Mizoram, gam etlah huai zotham ahihna toh, Mizo in naaktak in Lamka a influence ta, chi hi.

Lamka huihkhua a Paupu, The Hero a cheetdaan maimai lou khat ahi. "Hauhde, mu talawm lou ii, tahtah maw lawm, theitalouh," chih te khawng Lamka kholak pau vantang a hongsuak hi. "Mauna Ngen" laa bangchu hit peetmah maw. Sumpi (Sumpandi)' aa te le duur himai. Ama' chiamnuih te tungtawn in, i pau leh thumal hauhsakna tamtak phorhkhiat in a hong om hi. "A'ihbang, am set hang, akei mawhhh, hroih-hroih, lalat," chihte khawng akua-akua in kizang kheukhou mai. Huaichiah Buukpi pau: Apoisekei, a good di, houh kei d'i, ziang in e, leh adg dg.

Tu in, Lamka khopi apan khoveel polam' muh din i soft power baantha i zalhkhe zou saam hiam, chih i kidot ma in, i khopi sung mahmah ah, bangtan ah i soft power huu i zaapbaan a, chih kidong le. I niteng, kaalteng leh khateng tanchinbu te mite' hon simsak di'n i thehzaak zou hia? I thugelh te, i laibu bawlte, i tangthu phuahtawm gelhte midang te' lungluut didan in i gelh siam hia? I gam ah kua te lai a siam pen un kua te'n vai a hawm ua? Kua te kimawl a siam pen uh? Kua te khutsiam-silbawl lam ah a kiva pen ua? Kua te' lemchiin a etnop pen dia? Kua te a meelhoih biik uh? Cable TV te ah kua te laa a paimun pen? Kua te' laa a siam pen uh? Ahihkeh, i music video bawl te mi te'n et taak a sa diing uam? Ipau-iham, i tanchin, i thilchiin, i tangthu, i thugelh, i lagelh, i laibu, i khutsiam-silbawl, isiam-ipilna, imeel-ipuam leh i laa te'n midang te a hiip hia, chih kiveel a poimoh. Huchiin, mite' lungsim i zohtheihna din, tua atung a i geente naktak in khansak seem sawm ni.

Zawl Laa vs. Pathian Laa
February kha in innlam apan mikhat in, "Vungthiankim in zawl laa sa nawnkei heh, chih ZogamThuthang ah honna suahsak in," chi in a hon SMS hi. Lehlam ah, ke'n chu Thiankim in Kapno toh "Nihgeel Itna" laa honsak uh, kipahpih peetmah himai. I khopi a kithang cheelchuul midangte' laa muutmang duak dia hiaibang a iitna laa nalh hong kisa khia, chilam in ka la daihmai a. ZogamOnline.com in Lelte Award a laakzoh a a hiai tungtang a dotna ah, Thiankim in, "Mi khenkhat te'n zawl laa ka sakziak in mohsakna kampau bang ka za a, a lehlam tak ah hon kipahpih le om thou," chi hi.

Zogam.com in September, 2007 a a houlimpihna ah S Pauginmuan in hichiin geen: "Honbawl tu phatna Pathian laa ahihleh a sathei teng in chihtakna toh i sak di mah ahi. Zawllaa ahihleh mihing leh mihing kaal ki-iitna laa lel zaw ahi. Himahleh, iittheihna leh ngaihtheihna mihing kia lou, ganhing tanpha in leng a nei chih i thei. Iittheihna leh ngaihtheihna nei ngei dia Pathian bawl i hihna uah, laa a va sakkhiak bang a siatna a om a?"

"Zawl laa kilawmlou, a uang deuh, a khawkdeuh a omtham a, hilele kilawm taktak le tampi a om. Philia, Agape lam deuhte ahih leh ahoih a, Eros lamte bel innsung ah ngaih/sak dia kilawm lah deuh abang," chiin Chingmuankim Shoute in a interview-na khat ah ana geen ngeita.

Eilak ah zawl laa sak, khelhna bang a ngai hial tamtak i omlai man un a poi mahmah. Ken bel, ka lungleen hun in zawl laa hoih taktak ka ngai nguainguai a, huchiin, ka dah hun in Pathian laa ka ngai zeel. Tulai, huai The Radiants te' sak "Kulhpi Muanhuai" nalh ka sa peetmah. Ka kipah leh phuur hunchiang in chu, a zawl laa leh Pathian laa a khen sese lou in, a beat kindeuh leh a rock lamte ka ngai. Zawl laa hih i literature leh culture suk hauhsakna leh khansakna daan in lathei chiat le a uthuai telmai. Pau upa leh lapau kepbitna hoihtak ahi ngal ua. Tulai bang, i biakna laa te sang a i zawl laa te ah pau upa leh lapau omzaw eive maw.

Zogam.com

No comments: