February 24, 2008

Zogam Iit Vaang In

Kum sawm paita ka laitah diing kuan a na siang a simthu k'ong vaikhaak te bang lohta na hiam, Min? Na gam endih. Na nam endih. Na mi, na sa te endih. Ka sisan un a lohtaak hiaibang 'dinmun' hilel maw?"
Zaan zaalmang leh ihmutna leh khotheihna kikaal a luainam bang a vei a ka omna apan thakhat in ka halhkhia hi. Ka kho-ul in hon pumtuam a, ka chihuum athou sungsung hi. Ka gingta theikei. Mahleh a aw suakte ka bil in chiantak in aza a, ka ngaihtuahna mit in ameel lim chiantak in a muthei a, ka gei a om bang in ka thei hi. Ka lawm it Thangboi.
Thousileen vang te apan huihvot hongluut a, ka puanthuah pantak mai te tawntou in honmuut vot huauhuau hi. Huchiin ka lupna ah, tua zaan khomial leh thawmdai zikzik nuai ah, ka lawm it Thangboi ka hon ngaihtuah ta. A mualliamsa hun te. Leh sabang ka na tatkhawmna te uh.
1997 Nipilai ahi. Ka nih un ka kiliangkawi ua, geendiing thei zosaam ka om kei uh. Ka kap theikei uh. Inn kaangtum, khu vuaivuai kawm apan Thangboi' nu leh pa' luang honzawng khia ua, a sanggamnu, naupang neuchik hilai, bangmah theilou in ka gei uah a tu bilbel a, tua luang kizawnkhia te a enliam mai hi. Kahna, hagawina, mangbatna leh thangpaihna in ka vangkhua uh a zeelsuak hi. Himahleh, bangmah hihtheih ka neikei uh. Ka innteng uh a tumta. Ka iit te un haanmual ahon liamsan ta uh. Bukna'ng mun ka nei nawnta kei uh. Manohna diing mun leeng ka nei saamkei uh.
Tuni tan in, kumchin a tua mangbatna ni a hongtun teng a ka biakinn kongpi bul ua sanapi'n ziing dak kua a khet chiang in, tua hun chiamtehna khut apan khitui malkhat a hongtaak khezeel hi.
Huchiin, Thangboi in, "Min, inn lah kinei nawnlou, paina diing lah kithei tuanlou ahihchiah, gamnuai ah va luut maile eivele. Meelma khut apan i gamlei i humbit theihna di'n," a honchi hi. Tuailai thathak lai i hihtoh, i lungsim ah thangpaih vilvelna leh phuba laak utna om ahihman in, ka nih un ka hongkuan kheta uhi. Zomi te nam thupi, simmoh theihvual hilou i hihdaan lahna di'n. Zogam veenbitna di'n. Leh Zogam leitang apan meelma te hawlkhiatna di'n.
Haktak ahi. Training achih uh. Sumpi' teening gente chu a keep hi diing ahi (ziakchu leenna a tuang a khutkawi khawng va muut heuhheuh hive un!). Singnuai gammual ah, gilkial dangtak in ka hongpang taktak uh zaw, kahkhiat ngoihngoih khawng ki utmai eive. Himahleh, hiaibang a haksa ka sakna te sang in ka gamlei ka itna a letzawk ziak in huai in tha a hon pezou gige hi. Lam tuamtuam a ka hong kichiil khit un Zogam adia zattheih di'n khahkhiat in ka hong omta uhi. Capt. Muanthang' nuai ah Thangboi leh kei, Delta Company ah ka om kha uhi. Kou company ua, amah ahihleh a chin mahmah a, strategy leh plan nouneel tak in a hon bawlpih sek a, hangsan tak in a heute a honpi a, vualzou in innmun a hontun kiik pih gige hi. Suangsang, Phaicham, Lhangzol chihte khawng ka vualzohna phual uh ahi.
Phalbi suukpi January khovot mahmah ni khat, khomui zuul in gamlak ah lengthe te'n Zogam etlawmna zaila awi a akhuan chiaichiai lai un Capt Muanthang in kou Delta Company a mi 10 leh volunteer 30, mun poimoh takmai luhdia kuankhe dia mansa a kivual te' mai ah thu a hon geen hi.
"Tu in sihna liimguan phaizang zuan a paidiing ihi ta ua, na ma a paipa' nung na veengsak diing bang in na nung apen in leng nang' aa a honveeng diing. Tua mun i tunchiang un nang Paite, nang Zou, nang Vaiphei, nang Simte leh adg. dg. chih a omkei diing. ZOMI in i kuankhawm diing ua, i khang tangthu ua mangngei nawnlou di'n sisan in lai i va gelh diing ua, huchiin vualzou in ZOGAM ah i kiiknawn diing uh. Na vek un hingdam in inn k'on tunkiik pihnawn diing chihzaw k'on chiam ngamkei. Himahleh, noute' mai leh Zomite' Pathian' mai ah hiai ka honchiam ahi. Atawp dong ka hon ompih tawntung diing. Atawp dong. Kidouna phual i luutchiang un thau ka gin masa pen diing a, huchiin i kiiknawn diing chiang un a gin nanung pen in ka pang diing. Toupa aw, honkeem in."
Ka muukte ua Pathian' min lou kawm in ka hongkuan khe ta uhi. Tu in khua a mial panta. Thawmhau tak leh dai takmai a dakkal khat vel ka hong painung un, ka luh dekna uh khogaal ka hongtung ua, huchiin huai apan ka luutna diing munchiat uah ka hong kikhen dalh ta uhi.
Thangboi toh ka panna diing mun uh a kibang a, meel kimkhat diing mawngmawng ka hong bokvaak tou uhi. Daitui in i puante a hon heetkawt a, a vot mahmah a, chi bang a liing theihial hi. Lauhthawnna ziak hia, ahihkeh votsakna ziak. Huchiin ka panmun diing uh ka hongtung ta uh.
Singnah kawm apan meipi'n a bawm liiliai kha, eengpha lolou, ka entou a, khua a dai mahmah hi. Ka gamkuan diing kuan a ka nu'n a hon thuumsakna te ka ngaihtuah a, ka it, ka lungdeih Kimbawi in khitui toh a hon kah ngoihngoih lai hunte leh a tul ngeilou itna a honchiam lai hunte bang ka ngaihtuah kiik a, thawmhauna huihkhi'n tua gamdai ah a honzeel hi.
Chikchiang in a meel ka munawn dia? Ka mu nawn diam?
Kawlzaal a ka vanpuak te, ka awm leh ka kawng a thautang ka puakte, leh ka meithal M-16 ka enhoih thak a, bangkim a manfel ta. Ka paam deuh ah Thangboi leng a AK-47 toh kigingsa in a om hi.
Dak 9.30 geih in signal a hongpai a, thau a hongging ta. Khatvei. Nihvei. Thumvei. A hong daikiik nawn a. Huchiin khosung lam apan patuahna husa a hong kiza panta. Ka gaal lehlam ua ka lawmte un a hon kaap zomzeel ua, kou bel ka na ngawi dedu laiphot uhi. Laam 12 tanlel a om a duty post sung uh chiantak in musuak theikei mahleng, bangtan hiam ah ka mit in mihing taangveel te a muthei a, ka ngiim vengveng hi. Phalbi zaan khua vot takmai nuai ah, ka tal apan ka kho-ul hongluang khia te'n ka thau sialphei leh ka khut a hontaak telhtelh hi. Thakhat in ka kaaptou a, amau leng a hon kaapthuk ngaal uhi. Taksa honglum panta hiven, a kha ka hontang panta a, ka hong gamtaang taktak bangzaw aw, a bukna mun uah thautang theh in ka thehluut zungzung mai a, ahon thuakkei reengreeng uh.
Minute sawmnih sungveel ka kibeihnung un, Thangboi toh huai duty post ka hontang zoupah uhi. Duty post sung ah siluang nih ana kikham hi. A kuanteng lak ah kougel a lutthuk masa pen ka suak uhi. Ka lawmdang te uh panna mun lam ah meelma te a tamziak un panhak a sa mahmah uhi. Volunteer te'n inn haal a honpan ta uhi. Durdur mai. Koulam apan inn tamkuam tak ka haalnung un, langlam te hongtun belh uh ahingei diing ua, hahtak in a honnang uhi. Hiaimun ah khawllou a kibeihna a dakkal a sim a om. Ka luutthuuk thei nawnkei ua, lah ka tolhkiik ut saamkei uhi.
Thangboi in, "Nuam panpan ei, honlaam ei, honlaam!!" chiin hawt in ahawt zuahzuah mai hi. Kikhanvual himahle ung amah hi, kei sang in thil bangkim ah a haatzaw a, a haangzaw a, a hon makaih zou gige hi.
India sepaih te a hongtung ua, huchiin pangkhawm in kou a hon beivak ta uhi. Sawt kuamtak ka pan nung un ka honlel simta uhi. Ka thautang uh leeng a hongtawm ta.
Thangboi in a thaulawng aam, khengdia a kisak laitak in thakhat thu in a panna muntak, langlam te' thautang in a deeng tultul mai hi. Vuahzu bang a thautang hong kibuakkhum ahihman in ka kaapthuk theikei.
Huchiin Thangboi a hong kikou khia a, a omna mun ah ka va bokvaak phei hi. A awm leh gil lak thau in a kaapna, mun thum vel apan sisan ana phuulkhe litlit hi. "Ana lua, Min, ana lua," chiin a kipeek mai a, "Bangmah na chikei, Thang, haattak in pang in. Na kiang ah ka om," ka chi hi. Ahitak in, a loh didan tuan ka theikei. A taksa thautang in a vutkhaak dante ka etchiang in damsuah zou di'n ka gingkei. Sisan lah khawllou in a pawt zoihzoih a, meelma te'n lah honkaap zomzeel ve un, Thangboi meel ka en a, a chau mahmah hi.
Ka hun uh a tawmta, chih ka theituak uh.
Haksa pipi in a kam a honka peppep a, "Min, mual a sunni tumdiing kuan a huihkhi'n thelnah a muutliing leplep, ke khedia kisa bangmai ka hita. Ka nu-le-pa' kiang ah ka na paita diing. Ka nau hoihtak in honna kepsak in aw. Ka suunni a hongtum dia, huchiin vualzou a na kiik chiang un imi-isa te' kiang ah hiai i tangthu ana puangzaak in. Gam adia singnuai-gammual a haksa i na thuak dante, melma khut apan i minam i venbit dante, melma khut apan i gamlei i venbit dante, melma gam va sim a i vualzoh dante. Leh hiai ka tangthu. Zogam iitluat vang a ka hinna ka piak dante..."
Ka kiimveel ua thau leh bomb ging vengvung te' sang in leng tua Thangboi' thugen te a ngaihzaw hi. Sekpi'n siik a khet ging bongbong bang in ka bilngeek a honkheen a, ka lungtang a honkha hi.
"Hilou ahi, Thang, kei kia in ka genkei dia, i nih a gen di ihi. Damtak in innlum zuan in i kiikkhawm diing. Ka hon taisan kei diing."
Abaan ka sunzom thei nawnkei. Ka gawl a bing. Ka neu apan ka lawm iit, ka puukni a hon kaithou a, ka nung honna veng a, meelma' thautang apan honna humbit gige, tu a ka ma a sihdiing ngaak a lum dildel mai maw.
"Min," chiin a honsam nawn a, a tha neihlai teng a pang in, "Hiai ka sisan luangkhia te'n i gam genthei, haksa leh niin takmai sawpsiang henla; i gam ah lemna, muanna, bitna, zaleenna, ki-iitna leh khantouhna diktak a hongtun theihna di'n hongpang un aw. Ken ahihleh i gam a din hihtheih dang ka nei nawnkei..."
Huchiin, a mit a sita.
Ka puanthuah te huikhawm zeel mahleng a lumthei tuan taktak kei. Awngphah leh puansilh te pan himhim hiveen. Ziinglam ahita. Ka ngaihtuahna a paisau ngeimai. Ka lawm Thangboi in a sihdiing kuan a a hon vaikhahna kampau te ka bilkha ah a hongging thaknawn a. Ka gam ka en a. Ka minam ka en a. Tu kum sawm nung in bang kikhenna a om a, chih ka ngaihtuah hi. Lemna, muanna, bitna, zaleenna, ki-iitna leh khantouhna te muhdiing a omkei. Naaksang in, ka minam in manthatna liimguam awlawl in a zuan hiaihiai.
Amah, ka lawm iit Thangboi ngei, leh gam adia ana pang salpha tamtak te ka ngaihtuahna ah a honglang a. A sihna ziak ua pahtawina leh aphu bangbang uh zahna piaklouh a, huih bangmai a khekaap nuse lou a luangliam a, tu a kuamah phawkkhaak nawnlouh a a omna mun uh dai leh vot takmai a lum te bang. Vualzou a hongkiik, salpha damlai te leh tu a liam-le-bai leh poihlawng a om a, khotaang siatna leh adik-atang a kikepna daan omlouh ziak a khamtheih a kibual a, khotaang apan siik-et, nehden leh nawlkhiin a om te bang.
Ka lawmpa hon vaikhaak te bangmah sepsuah theih ka nei nawnkei. Ka hunlui leh ngaihtuahna te loungal kei ah suandiing bangmah a om nawnkei. Huchiin, ka damsung a khatvei mahleng ka na hih ngeilouh, melma te'n inn hon haalsak lai ua leng ka hihlouh, ka lawmpa Thangboi ngei in hon paisan hun a leng ka na hihlouh, thil khat ka hon hihta. Ka hong kapkhe huphup mai.
Zogam iit vaang in.
Huchih hunsung in khua vaak diing in a hong kisa ta a, ka omna rehab center sanapi'n daak 5 a honkheen vongvong hi.
© vaphualization Hiai ahihleh phuahtuam maimai ahi. Min leh mun kizang te’n geen a neikei.

No comments: